Landbúnaður

Landsfundur 2023.

Landbúnaður á Íslandi á að verða kolefnishlutlaus, stundaður í sátt við náttúruna með sjálfbæra nýtingu lands og velferð dýra í forgrunni. Hlutfall hollra og næringarríkra innlendra matvæla á diskum landsmanna verði hærra en nú er. Búseta í dreifbýli hafi styrkst og fleiri stoðir verði undir landbúnaði en nú eru. Landbúnaður verði órjúfanlegur þáttur í sjálfbæru samfélagi á Íslandi og verðmætasköpun í hinum dreifðu byggðum. Tengsl bænda og neytenda séu góð sem endurspeglist í því að bændur hafi sanngjarna afkomu og neytendur borgi sanngjarnt verð fyrir afurðir þeirra. Til að ná þessari framtíðarsýn þarf að stíga ákveðin skref í átt að Heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna.

Loftslagsmál og náttúruvernd

• Draga þarf úr losun og auka bindingu svo landbúnaður á Íslandi verði kolefnishlutlaus. Bæta þarf kolefnisbókhald og beita hagrænum hvötum til þess að hvetja bændur til að taka upp búskaparhætti í þágu loftslagsins. Auka þarf enn frekar fjármuni til þess að mæta þessari áskorun og tímasetja vörður á leiðinni að settu marki.
• Stór hluti losunar gróðurhúsalofttegunda frá landbúnaði kemur frá búfé. Efla þarf rannsóknir og þróun aðferða í búfjárrækt, svo sem við að bæta fóðrun, svo draga megi úr losun frá iðragerjun.
• Orkuskipti þurfa að eiga sér stað í landbúnaði.
• Til að draga úr losun og auka bindingu kolefnis þarf að auka enn frekar hvata til endurheimtar vistkerfa s.s. með endurheimt votlendis, landgræðslu og skógrækt.
• Viðvarandi viðfangsefni er að nýting beitarlands sé með sjálfbærum hætti og uppfæra þarf reglugerðir um gæðastýringu til þess að taka mið af bestu vísindalegri þekkingu í þeim málum. Beita þarf hagrænum hvötum í búvörusamningum til að bæta beitarstýringu í úthaga, heimalöndum og afréttum. Brýnt er að koma upp beitarhólfum og friða land sem ekki er hæft til beitar.
• Við skipulag lands þarf að huga að því að fjölþætt markmið geti verið með skógrækt, hvort sem þar er um að ræða endurheimt vistkerfa, ræktun kolefnisskógar til bindingar eða skógrækt til iðnaðarnota. Huga þarf að jafnvægi milli þessarar markmiða, samræmi við náttúruverndarsjónarmið og framtíðarásýnd og nýtingu lands.
• Ágengum og framandi tegundum skal ekki dreift í óspilltri náttúru.
• Gæta verður fyllsta öryggis þar sem unnið er með erfðabreyttar lífverur, örverur, plöntur og dýr, til að fyrirbyggja hvers kyns blöndun eða óæskilega mengun við umhverfi og lífríki Íslands. Brýnt er að lágmarka áhættu fyrir íslenska náttúru og líffræðilega fjölbreytni landsins og til þess þurfa stjórnvöld að móta heildarstefnu um notkun erfðabreyttra lífvera með aðkomu vísindafólks, framleiðenda og annarra hagsmunaaðila. Náttúran skal njóta vafans og tryggja verður að framleiðsla og notkun erfðabreyttra lífvera fari fram á siðferðilega og samfélagslega ábyrgan hátt. Ræktun erfðabreyttra lífvera skal ekki skaða eða hamla ræktun annarra, s.s. ræktun lífrænna afurða.
• Landbúnaður sem atvinnugrein má ekki vera á kostnað líffræðilegrar fjölbreytni. Vinna skal að því að endurheimta upprunaleg vistkerfi og sporna gegn því að raska frekar heilbrigðum vistkerfum þar sem líffræðileg fjölbreytni er mikil.
• Bændur eru vörslumenn lands og því þarf að skapa tækifæri og styrkja möguleika þeirra til að byggja afkomu sína á náttúruvernd, t.a.m. með varðveislu og endurheimt landgæða fyrir komandi kynslóðir og umsjón friðaðra svæða.
• Sóknarfæri eru í hugmyndafræði hringrásarhagkerfisins, m.a. til lífrænnar framleiðslu. Draga þarf úr notkun tilbúins áburðar vegna stórs kolefnisspors og mikilvægt er að auka hlutfall lífræns áburðar með betri nýtingu á auðlindastraumum.

Starfsumhverfi landbúnaðarins

Stuðningur við landbúnað þarf að miða að því í ríkari mæli að efla innlenda framleiðslu í þágu fæðuöryggis, uppfylla neysluþörf á innanlandsmarkaði og að landbúnaður sé stundaður með sjálfbærum hætti með umhverfis- og loftslagsmál að leiðarljósi.

• Samfélögum í dreifbýli verður ekki viðhaldið nema nýliðun sé tryggð. Styðja þarf nýliða með skilvirkum hætti. Stuðningur við landbúnað þarf að vera framsækinn og grundvallast á því að styrkja fjölskyldubú og að dregið verði úr stuðningi með aukinni stærð búa.
• Tækifæri eru til aukinnar akuryrkju á Íslandi sem mikilvægt er að nýta með markvissum hætti.
• Tryggja þarf hagræna hvata til loftslagsvænni búskaparhátta með umbótum á fyrirkomulagi stuðnings í landbúnaði.
• Tryggja þarf að garðyrkjubændur fái raforku á sambærilegu verði og aðrir stórkaupendur til lýsingar gróðurhúsa. Beina þarf þegar framleiddri orku í aukna grænmetisrækt.
• Lífræn framleiðsla og afurðir með lítið vistspor ættu að skipa stærri sess hjá neytendum. Til þess má beita opinberri stefnumótun og mælanlegum markmiðum, s.s. í innkaupastefnu ríkis og sveitarfélaga.
• Greina þarf hvort umhverfisgjöld á innflutt matvæli með stór vistspor geti stuðlað að kolefnishlutleysi og séu raunhæf í framkvæmd. Gæta þarf að hagsmunum framleiðenda og neytenda við gerð viðskiptasamninga þannig að innlendum hagsmunum sé ekki fórnað s.s. með ójafnræði í inn- og útflutningsheimildum.
• Halda verður áfram þeirri mikilvægu vinnu sem staðið hefur yfir við að reisa skorður við samþjöppun á landi í hendur fárra. Jarðnæði er auðlind og mikilvægt að gætt sé almannahagsmuna við nýtingu þeirrar auðlindar sem og annarra.

Ný hugsun – ný tækifæri

• Til þess að treysta fæðuöryggi þurfa stjórnvöld að setja sér metnaðarfull markmið í að auka hlutfall hollra og næringarríkra innlendra matvæla. Með tryggu aðgengi að matvælum úr innlendri framleiðslu getum við stuðlað að heilnæmi matvara og auknu matvælaöryggi, t.a.m. í ljósi sýklalyfjanotkunar.
• Stórauka þarf hlutfall innlendrar framleiðslu á grænmeti, bæði útiræktað grænmeti og ylræktað.
• Með aukinni tæknivæðingu hefur bændum í hefðbundnum búskap fækkað. Til þess að búseta í dreifbýli dragist ekki enn meira saman með keðjuverkandi áhrifum á byggðafestu þarf að skjóta fleiri stoðum undir landbúnað. Nýsköpun og rannsóknir gegna lykilhlutverki í að styrkja stoðir landbúnaðarins.
• Mikilvægt er að starfsmennta- og háskólar í landbúnaði séu öflugir og í fararbroddi í rannsóknum á sviði landbúnaðar og umhverfismála, s.s. í þágu loftslagsmála, náttúruverndar, landgæða og nýsköpunar í framleiðslu. Brýnt er að rannsóknir séu stundaðar þar sem kennsla fer fram.
• Ræktun nýrra tegunda nytjajurta, sér í lagi í grænmetisframleiðslu, ásamt uppbyggingu akuryrkju í sátt við náttúruna getur dregið úr þörf á innfluttum aðföngum, minnkað kolefnisspor og treyst fæðuöryggi.
• Lífræn ræktun er í sátt við náttúruna og í henni felast sóknarfæri. Móta þarf heildstæða aðgerðaáætlun til að auka lífræna framleiðslu. Beina þarf fjármagni í búvörusamningum í auknum mæli til lífrænna búskaparhátta með viðbótarstuðningi og auka hlutfall ræktunarlands í vottaðri lífrænni ræktun svo það verði 10% árið 2030. Efla þarf rannsóknir, ráðgjöf og fræðslu um lífræna framleiðslu.
• Skapa þarf skilyrði fyrir nýsköpun í framleiðslu á landbúnaðarvörum og starfrækja minni sláturhús vítt og breitt um landið, t.d. færanleg sláturhús, svo ekki þurfi að flytja dýr um langan veg. Skapa þarf betri skilyrði fyrir sölu afurða beint frá býli þar sem rekjanleiki er alger.