Menntun fyrir okkur öll

Landsfundur 2023.

Menntun er eitt mikilvægasta jöfnunartæki samfélagsins og gegnir margþættu hlutverki fyrir hvert og eitt okkar. Öflugt og aðgengilegt menntakerfi, sem stendur öllum til boða á forsendum hvers og eins til að rækta hæfileika sína og færni, er undirstaða þess að við öll getum tekið þátt í lýðræðissamfélagi, þroskast og notið okkar. Til að jafna enn frekar aðstöðumun innan menntakerfisins skal stefnt að því að gera menntun endurgjaldslausa á öllum skólastigum.

Menntun á að vera óháð búsetu, efnahag og öðrum þáttum sem kunna að vera fyrirstaða og skulu menntastofnanir aldrei reknar í hagnaðarskyni. Menntun er ævilangt verkefni og því þarf að tryggja fjölbreytta framhaldsfræðslu og aðlaga hana að ólíkum hópum.

Þá er menntun forsenda aukinnar þekkingar, nýsköpunar og þróunar og það er samfélagslegt verkefni að byggja upp þróttmikið menntakerfi því það er undirstaða aukinnar verðmætasköpunar í víðum skilningi. Góð menntun eykur lífsgæði einstaklinga og tryggir um leið velsæld og blómlegt atvinnulíf.

Góður grunnur

• Brúa þarf bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla enn frekar enda mikið lífsgæðamál fyrir fjölskyldur. Taka þarf næstu skref í lengingu fæðingarorlofs í a.m.k. tvö ár. Fyrstu tvö árin í lífi barna eru þýðingarmikið þroska og mótunarskeið og mikilvægt að börn fái tækifæri til að njóta samvista við foreldra og uppalendur á þessu viðkvæma tengslamyndunarskeiði. Um leið aukast líkur á að börn fái leikskóladvöl strax að loknu fæðingarorlofi foreldra og sveitarfélög geta einbeitt sér að eflingu leikskólastigsins.
• Tryggja þarf fjármagn til innleiðingar og framkvæmdar laga um farsæld barna sem og innleiðingu aðalnámskráa. Með því bætum við hag barna sem þurfa á sértækri þjónustu að halda. Mæta þarf kröfum um aukna fræðslu í samfélagslegum áskorunum hverju sinni.
• Kennarar og skólastjórnendur þurfa að njóta faglegs frelsis til að móta áherslur að þörfum nemenda hverju sinni. Þá er áríðandi að nemendur fái, með lýðræðislegum hætti, tækifæri til að hafa áhrif á mótun skólastarfsins.
• Samþætta þarf listnám, íþróttir og félagsstarf frístundastarfi sveitarfélaganna. Börn og ungmenni um allt land eiga í auknum mæli að geta fengið styrki til tómstundastarfs. Þetta er ekki síst mikilvægt fyrir aðlögun ungra innflytjenda. Öll börn eiga að fá aðgengi að listnámi óháð efnahag.
• Allir nemendur eiga rétt á að læra móðurmál sitt. Það á líka við um börn sem eiga táknmál að móðurmáli, innflytjendur og börn þeirra sem þurfa bæði að njóta kennslu í móðurmáli sínu og íslensku.

Nám til framtíðar

• Í grunnskólum landsins koma öll börn og unglingar á skólaskyldualdri saman óháð ólíkum félagslegum og menningarlegum aðstæðum eða atgervi. Það á að fagna fjölbreytileika skólasamfélagsins og vinna markvisst að því að brjóta niður staðalmyndir og kveða niður fordóma. Fjölbreytileiki og síbreytilegt samfélag þarf að endurspeglast í námsefni, nálgunum og kennsluaðferðum. Með örum samfélagsbreytingum, tækniframförum og alþjóðavæðingu þarf að efla grunnmenntun barna og leggja áherslu á fræðslu sem styrkir sjálfsmynd þeirra. Tryggja þarf jöfn tækifæri til fjölbreyttrar menntunar óháð búsetu og þar þarf sérstaklega að huga að aðgengi að iðn- og listnámi. Endurskoða þarf fyrirkomulag iðnnáms með það að markmiði að fjölga útskrifuðum iðnnemum og taka þannig markviss skref í átt að aukinni samvinnu framhaldsskóla, vinnustaða, stéttarfélaga og annarra sem koma að skipulagi og framkvæmd starfsnáms.
• Auka þarf sveigjanleika í námi á framhaldsskólastigi og tryggja að nemendur hafi svigrúm til að sinna félagslífi, íþróttum og tómstundum samhliða námi.
• Brotthvarf úr námi er birtingarmynd ójafnra tækifæra í íslensku samfélagi. Nauðsynlegt er að sporna gegn því með aðgerðum innan menntakerfisins og ekki síður utan þess.
• Tryggja skal fjölbreyttan stuðning í öllum framhaldsskólum með góðu aðgengi að sérfræðiaðstoð til að sporna gegn brotthvarfi úr námi og stuðla að bættri líðan námsmanna. Huga þarf sérstaklega að innflytjendum í þessu samhengi.
• Tryggja þarf fjölbreytt háskólanám og margvíslegt viðbótarnám framhaldsskóla. Nemendum skal gefinn kostur á að stunda slíkt nám í fjarnámi um land allt.
• Áfram þarf að efla fjármögnun háskólastigsins. Stefna skal að því að halda gjaldtöku í algjöru lágmarki til að tryggja jafnt aðgengi að háskólanámi. Sérstaklega þarf að horfa til náms sem eingöngu er aðgengilegt gegn háu gjaldi eins og listnám á háskólastigi.
• Tryggja þarf fjölbreytt háskólanám og margvíslegt viðbótarnám framhaldsskóla. Nemendum skal gefinn kostur að stunda slíkt nám í fjarnámi um land allt.
• Grunnrannsóknir eru undirstaða nýsköpunar og þekkingariðnaðar. Atvinnustefna í sátt við umhverfið byggist á því að virkja hugvit fremur en náttúruauðlindir og til þess þarf að fjárfesta í rannsóknum og nýsköpun.
• Háskólar þurfa fjárveitingar til að sinna rannsóknum jafnt sem kennslu. Þeim fjármunum, sem eru utan við rannsóknafjárveitingar háskólanna, skal úthluta úr samkeppnissjóðum þar sem jafningjamat er notað við mat á rannsóknum. Nýta þarf ívilnanir til að styðja við þekkingar- og nýsköpunarfyrirtæki.
• Endurskoða þarf löggjöf um framhaldsfræðslu með tilliti til samfélagsbreytinga og þess að sett verði aðalnámskrá um framhaldsfræðslu. Öflug framhaldsfræðsla er mikilvægt jöfnunartæki sem gerir fólki kleift að sækja sér ný tækifæri, hreyfa sig til á vinnumarkaði og tileinka sér nýja þekkingu. Styrkja þarf raunfærnimat enn frekar m.a. með menntun innflytjenda og fólks á flótta í huga.

Menntasjóður námsmanna

• Námslánakerfið á að auka jöfnuð. Meta þarf árangur af nýjum Menntasjóði þar sem hluti námslána er nú orðinn styrkur til námsmanna. Þá þarf áfram að huga að því að tryggja mannsæmandi grunnframfærslu fyrir námsmenn svo jafnrétti til náms verði tryggt. Hækka þarf frítekjumark til þess að tryggja rétt efnaminni nemenda til námslána óháð starfshlutfalli síðasta árs.

Rammi menntunar

Starfsaðstæður nemenda, kennara og annars starfsfólks menntastofnana eiga að vera í fremstu röð og nauðsynlegt að mikilvægi skólastarfsins endurspeglist í launum og öðrum kjörum.

• Vinna þarf markvisst áfram að því að útskrifa fólk með kennsluréttindi og bæta aðstæður og kjör kennara svo tryggja megi öflugt skólastarf til framtíðar. Þá þarf að jafna aðgengi kennara að sí- og endurmenntun svo kennsla geti þróast í takt við samfélagslegar breytingar.
• Skólabókasöfn sinna markvissu hlutverki í grunn- og framhaldsmenntun allra barna og ungmenna. Þau þurfa áfram að vera órjúfanlegur hluti skólastarfsins. Tryggja þarf sérstaklega fjárveitingar skóla til bókakaupa þannig að ávallt sé aðgengi að nýjum bókum fyrir nemendur.
• Jafna þarf aðgengi skóla að tækjabúnaði og styðja þannig við nám í samfélagi sem er í örri og stöðugri þróun.
• Endurskoða þarf skimunarpróf og staðlaða mælikvarða til að styðja við einstaklingsmiðað nám og áherslur aðalnámskráa.