Landsfundur 2019.
Ný viðhorf í orkubúskap
Orkubúskapur næstu áratuga á að snúast um kolefnisjöfnun, þ.e. að minnka útblástur gróðurhúsalofttegunda alls staðar og binda kolefni með tiltækum mótvægisaðgerðum í jarðvegi, gróðri, votlendi og bergi.
Langtíma orkustefna fyrir Ísland á að byggja á hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar, þar sem orka landsins er nýtt til að byggja upp grænt og kolefnishlutlaust samfélag. Við slíka stefnumótun þarf að greina orkuþörfina; hve mikla orku þarf til að ná markmiðum um kolefnishlutleysi ekki síðar en 2040 með orkuskiptum í samgöngum, rafvæðingu hafna, uppbyggingu grænnar atvinnustarfsemi og til að mæta fólksfjölgun næstu ára. Þar til slíkir útreikningar liggja fyrir eiga ríki og sveitarfélög, sem eru eigendur stærstu orkufyrirtækjanna, ekki að gera samninga við stórnotendur sem binda mikla orku til langs tíma.
Þurfi nýjar virkjanir til að byggja upp grænt og kolefnishlutlaust samfélag verður að ríkja sátt um það hvernig orkunnar er aflað. Mestu skiptir að það verði gert af varfærni gagnvart viðkvæmri náttúru landsins og í takti við vaxandi notkun, til að mæta fólksfjölgun og þörfum grænna og meðalstórra fyrirtækja en ekki í einstaka stórum stökkum. Einnig þarf að horfa til betri orkunýtingar, minnka töp í kerfinu, bæta nýtingu í virkjunum sem fyrir eru sem og til nýrrar tækni og aðferða við orkuöflun.
Orkuskipti
Bættar almenningssamgöngur og orkuskipti í samgöngum er einn mikilvægasti áfanginn á leið Íslands til að standa við skuldbindingar Parísarsamkomulagsins. Með orkuskiptum er átt við að nýta raforku og annað vistvænt eldsneyti í vaxandi mæli á bíla, vinnuvélar, báta, skip og flugvélar eftir því sem tækni leyfir. Leggja þarf áherslu á nýsköpun og þróun við framleiðslu innlends eldsneytis og stuðla að notkun þess.
Framþróun í vistvænum samgöngum á Íslandi til 2030 fer farsællegast fram með því að gera almenningssamgöngur að raunhæfum valkosti fyrir flesta, jafnt í þéttbýli sem dreifbýli, og nýta fjölbreytta orkugjafa. Áherslu verður að leggja á að stórauka hlut stórra og smárra einkabíla sem knúnir eru rafmagni, vetni og/eða metani. Samtímis verður að greiða fyrir því að vinnuvélar og stórir bílar geti skipt yfir í vistvæna orkugjafa.
Huga skal sérstaklega að rafvæðingu hafna svo að rafbátar geti sótt sér þar orku. Öllum skipum verði gert að nýta hreinorkugjafa í höfnum. Nýtt og vistvænt eldsneyti á skipsvélar er í hraðri framþróun, svo sem metan, metanól og etanól, lífdísill, vetni og ammóníak. Blöndun vistvænna eldsneytistegunda í flugvélaeldsneyti er þegar hafin og rafvæðing eykst óðum. Mikilvægt er að taka þátt í orkuskiptum í fluginu.
Sæstrengur
Umræður um að selja orku til útlanda um sæstreng hafa farið fram af og til á undanförnum 20 árum. Skoðaðir hafa verið efnahagslegir og félagslegir kostir og gallar. Ljóst er að lagning sæstrengs er kostnaðarsamt og áhættusamt verkefni, sem myndi setja mikinn þrýsting á nýjar virkjanir og nýjar háspennulínur og þar með á íslenska náttúru. Hætt er við að virkja þyrfti fjölmörg vatnasvið, marga fossa og jarðhitasvæði og raska þannig verðmætum víðernum til að standa undir kostnaði og til að hámarka arðsemi verkefnisins. Á sama tíma gæti orðið erfitt fyrir græna starfsemi á Íslandi að afla sér orku á samkeppnishæfu verði. Enn fremur er nú útlit fyrir að tækniþróun, sem hefur skilað sér í lægri kostnaði við beislun vindorku og sólarorku, geri það að verkum að verð á raforku í gegnum sæstreng milli Íslands og Bretlands verði ekki samkeppnishæft. Vinstrihreyfingin – grænt framboð leggst sem fyrr alfarið gegn lagningu sæstrengs til orkusölu til Evrópu.
Sjálfbærni, öryggi og ábyrgð
Vinstrihreyfingin – grænt framboð hefur frá stofnun haft sjálfbærni að leiðarljósi, ekki síst þegar kemur að nýtingu og vinnslu vatnsafls og jarðvarma. Gæta verður varúðar- og verndarsjónarmiða við orkuöflun. Stórvirkjanir í þágu mengandi stóriðju samrýmast ekki sjálfbærri orkustefnu. Greiða þarf sanngjarnt afgjald þegar auðlindir í eigu þjóðarinnar eru virkjaðar og gera verður kröfu til þess að stórnotendur greiði sanngjarnt verð fyrir orkuna sem þeir kaupa sem og allan kostnað við flutning og afhendingu hennar. Eigendastefna Landsvirkjunar, sem og annarra orkufyrirtækja í opinberri eigu, þarf að taka mið af þessu.
Vinstrihreyfingin – grænt framboð telur að við þessar aðstæður, og í ljósi Parísarsamkomulagsins, komi ekki til greina að ráðstafa meiri orku til mengandi stóriðju, sem nú þegar nýtir tæplega 80% af allri raforkuframleiðslu í landinu. Þvert á móti er eðlilegt að kanna hvort ekki megi draga úr raforkunotkun í þágu stóriðjunnar, til dæmis með því að hefja endurskoðun raforkusamninga til stóriðju til framtíðar, með því markmiði að minnka losun gróðurhúsalofttegunda, auðvelda orkuskipti í samgöngum, auka fjölbreytni í iðnaði og fjölga í hópi „grænna“ fyrirtækja sem nota raforku á Íslandi.
Sátt þarf að ríkja um það hvernig við umgöngumst sameiginlegar auðlindir okkar í vatnsafli og jarðvarma. Það er markmið Vinstri grænna að orka frá endurnýjanlegum orkugjöfum leysi innflutt jarðefnaeldsneyti af hólmi, jafnhliða því sem gætt sé varúðar- og verndarsjónarmiða. Til að það verði mögulegt þarf að leggja til hliðar hugmyndir um stórvirka orkuöflun í þágu einstakra iðnaðarverkefna.
Sanngjarnt orkuverð til heimila og innlends iðnaðar
Við verðlagningu raforku þarf að tryggja heimilum og atvinnufyrirtækjum sanngjarnt orkuverð og setja það markmið ofar hagnaðarkröfu opinberra orkufyrirtækja. Lögð verði sérstök áhersla á að lækka raforkukostnað innlendrar matvælaframleiðslu svo sem garðyrkju til að auka sjálfbærni og matvælaöryggi þjóðarinnar. Eigi að síður er mikilvægt að við verðlagningu sé fullt tillit tekið til allra kostnaðarþátta, þar með talið fórnarkostnaðar vegna glataðra náttúruverðmæta. Þá má ekki gleyma því að náttúran hefur gildi í sjálfu sér sem erfitt er að meta til krónu og aura.
Raforka, rétt eins og hreint vatn, húshitun og fjarskipti, telst til grunnþarfa í nútímasamfélagi sem ekki á að starfrækja í hagnaðarskyni. Vinstrihreyfingin – grænt framboð telur mikilvægt að sameiginlegt eignarhald þjóðarinnar á auðlindum til lands og sjávar verði viðurkennt og að samfélagið í heild njóti arðs af sjálfbærri nýtingu þeirra. Við umgengni og nýtingu á orkuauðlindum þjóðarinnar er mikilvægt að sýna ábyrgð og leggja ber áherslu á félagslegan rekstur í almannaþágu en ekki rekstur í hagnaðarskyni. Landsvirkjun á áfram að vera að fullu í opinberri eigu, enda hefur fyrirtækið verið byggt upp með nýtingu á sameiginlegum orkuauðlindum þjóðarinnar.
Sjálfbær orkuöflun í sátt við náttúru landsins
Sjálfbærni verður ætíð að vera leiðarhnoðið þegar kemur að orkuöflun og ríkulegt tillit þarf að taka til náttúruverndar. Þar skiptir verndun hálendisins mestu máli en hún verður best tryggð með heildstæðu skipulagi þar sem áhersla er lögð á friðun stórra landslagsheilda eins og með stofnun Miðhálendisþjóðgarðs.
Virkjanaframkvæmdir í vatnsafli með minna afl en 10 MW heyra nú ekki undir rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Það er allt of hátt viðmið þar sem afl virkjunar er ekki endilega í beinu sambandi við umhverfisáhrif. Því er mikilvægt að endurskoða þessi stærðarviðmið. Hefja þarf nú þegar vinnu við að skilgreina hver viðmiðin eiga að vera, hvað telst smávirkjun til heimanotkunar og hvað á að falla undir rammaáætlun.
Leita þarf sjálfbærari leiða við nýtingu vatnsaflsins og efla rannsóknir á nýjum orkulindum, svo sem vindorku og djúpvarma. Hefja þarf nú þegar vinnu við heildstæða áætlun um hvar á landinu megi reisa vindorkuver eða viðamikla vindgarða og hvar ekki. Einnig þarf að huga að nýrri tækni svo sem virkjun sjávarfalla og framleiðslu metans, alkóhóls, vetnis og lífdísils.
Orka til allra landsmanna
Ísland er óhemju ríkt af orkulindum. Allir landsmenn eiga að búa við gott aðgengi að raforku og fullnægjandi afhendingaröryggi. Samræma þarf skilgreiningu á því hugtaki í lögum og reglugerðum og setja þarf lagaákvæði um ábyrgð orkufyrirtækja til að uppfylla orkuþörf heimila og almennra notenda. Jafna verður dreifingarkostnað raforku að fullu.
Veikt flutnings- og dreifikerfi stendur atvinnulífi á landsbyggðinni víða fyrir þrifum. Ljóst er að styrkja þarf kerfið til að tryggja afhendingaröryggi almenna markaðarins og til orkuskipta. Við þær framkvæmdir þarf að meta alla kosti og velja þá lausn sem er í mestri sátt við umhverfið, enda þótt það kunni að hafa aukinn kostnað í för með sér. Sérstaka varúð skal sýna á hálendinu og á vernduðum svæðum. Loftlínur mega ekki skerða ósnortin víðerni og forðast skal að jarðstrengir fari um viðkvæmar jarðmyndanir.