Orkumál

Landsfundur 2024.

Orkuauðlindir og orkuinnviðir eiga að vera í almannaeign og greiða á auðlindagjald til þjóðarinnar fyrir notkun orkuauðlinda. Orkunotkun skal vera sjálfbær þar sem orkuauðlindir landsins eru nýttar til að byggja upp kolefnishlutlaust samfélag. Náttúran er friðhelg og skal ávallt njóta vafans, nýting á henni er undantekning frá þeirri meginreglu. Orkuflutningskerfi skulu tilheyra sameiginlegum innviðum hvar afhendingaröryggi er tryggt. Orkuöflun þarf að lúta lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun og lögum um umhverfismat framkvæmda og áætlana.

Orku til allra landsmanna

• Styrkja þarf flutningskerfi raforku þannig að allir landsmenn búi við gott aðgengi að raforku, fullnægjandi afhendingaröryggi, jafnan dreifingarkostnað og jafnt aðgengi til orkuskipta.
• Samræma þarf í lögum og reglugerðum skilgreiningar á afhendingaröryggi og setja þarf lagaákvæði um ábyrgð orkufyrirtækja til að uppfylla orkuþörf fólksins í landinu.
• Krafa skal gerð til stórnotenda að greitt sé tilhlýðilegt verð fyrir orkuna sem og allan kostnað við flutning og afhendingu hennar. Eigendastefna Landsvirkjunar, sem og annarra orkufyrirtækja í opinberri eigu, þarf að taka mið af þessu.
• Við verðlagningu raforku þarf að tryggja neytendavernd orkuverðs gagnvart heimilum og litlum og meðalstórum fyrirtækjum. Slík verðlagning á ekki að taka mið af hagnaðarkröfu opinberra orkufyrirtækja og annarra orkuframleiðenda.
• Leggja verður sérstaka áherslu á að lækka raforkukostnað innlendrar matvælaframleiðslu, sérstaklega til ylræktar, til að auka sjálfbærni samfélagsins og matvælaöryggi þjóðarinnar.
• Tryggja þarf að það sé hagfellt fyrir fyrirtæki að kaupa endurnýjanlega orku og styrkja þarf raforkuflutningskerfi. Íslensk stjórnvöld og fyrirtæki í opinberri eigu skulu ekki stunda sölu upprunaábyrgða til aðila innan ESB.
• Orkuvinnsla í almannaeigu á að fá forgang fram yfir orkuvinnslu á vegum einkafyrirtækja og draga verður úr eignarhaldi erlendra fyrirtækja í orkufyrirtækjum á Íslandi.

Orkuöflun í sátt við samfélag og náttúru

• Umhverfisrannsóknir og náttúruverndarsjónarmið eiga að vera grundvöllur ákvarðana um uppbyggingu orkumannvirkja. Sjálfbærni skal höfð að leiðarljósi í orkuöflun og gæta verður varúðar- og verndarsjónarmiða við hana.
• Gæta þarf þess að íslenskum vistkerfum sé ekki fórnað að óþörfu í nafni grænnar orku. Mótvægisaðgerðir gegn loftslagsvá skulu ekki vera á kostnað náttúruverndar.
• Horfa skal sérstaklega til mikilvægis óbyggðra víðerna, náttúruminja og ásýndar lands við ákvarðanir um uppbyggingu orkumannvirkja. Byggja þarf þær ákvarðanir á landupplýsingum og afla gagna fagaðila um viðmið og forsendur verndar óbyggðra víðerna og vistkerfa. Á svæðum þar sem miklir náttúruverndarhagsmunir eru undir ber að friða svæðið fyrir orkuvinnslu og línulögnum.
• Litlar virkjanir yfir 1 MW skulu heyra undir rammaáætlun og einnig skal taka viðmið um litlar virkjanir til gagngerrar endurskoðunar með tilliti til umhverfismats.
• Stórvirkjanir í þágu mengandi stóriðju samrýmast ekki sjálfbærri orkustefnu. Herða þarf kröfur á stóriðjuver hérlendis um að taka meiri ábyrgð og draga verulega úr orkunotkun og mengun á öllum sviðum.
• Vinna skal gegn öllum hugmyndum varðandi orkusölu um sæstreng til annarra landa en slíkur strengur og útflutningur á rafeldsneyti kallar á fleiri virkjanir og raskar þannig verðmætum víðernum, náttúruminjum og ógnar líffræðilegri fjölbreytni. Það er forgangsmál að framleiðsla á raforku sé til uppbyggingar á grænu og kolefnishlutlausu samfélagi innan lands í þágu orkuskipta. Útflutningur á raforku mun gera grænni starfsemi á Íslandi erfitt að afla sér orku á samkeppnishæfu verði.
• Eigi nýjar virkjanir að ná markmiðum Íslands um full orkuskipti fyrir árið 2040 verður að ríkja sátt um það hvernig og hvar orkunnar er aflað. Mestu skiptir að það verði gert af varfærni gagnvart viðkvæmri náttúru landsins og í sátt við samfélagið. Kalla þarf eftir afstöðu almennings og félagasamtaka m.t.t. náttúru- og umhverfisverndarsjónarmiða vegna þessa.
• Hámarka skal orkunýtingu og minnka orkutap í kerfum, bæta þarf nýtingu í virkjunum sem fyrir eru og horfa til nýrrar tækni og aðferða við orkuöflun.
• Styðja ætti við rannsóknir á nýjum orkulindum sem unnt er að nýta með sjálfbærum hætti. Auka ætti orkuvinnslu úr úrgangi. Gera skal þá ófrávíkjanlegu kröfu við áætlanagerð, skipulagningu og uppbyggingu orkumannvirkja að sveitarfélög og framkvæmdaaðilar sýni samfélagslega ábyrgð.
• Brýnt er að framkvæmdir skapi ekki sundrungu og togstreitu meðal heimamanna.
• Ekki má leyfa frekari rafmyntargröft eða aðra orkufreka starfsemi sem ekki nýtist til uppbyggingar græns og sjálfbærs samfélags enda er slík starfsemi orkusóun sem fasa þarf út og hætta fyrir árið 2030.

Orkuskipti

• Meta þarf orkuþörf landsins til framtíðar af vísindamönnum sem ekki hafa hagsmuna að gæta.
• Tryggja þarf forsendur hraðra orkuskipta á landinu með nauðsynlegu fjármagni, skipulagningu og vísindarannsóknum.
• Forgangsraða þarf orkunýtingu í þágu innlendra orkuskipta og flýta þarf útfösun á jarðefnaeldsneyti svo Ísland verði óháð því eigi síðar en 2040.
• Binda skal framleiðslu á rafeldsneyti við innanlandsmarkað til að tryggja innlend orkuskipti.
• Áhersla skal vera á að öll samgöngutæki í almannaeigu gangi fyrir endurnýjanlegum orkugjöfum. Fasa þarf út öll farartæki sem knúin eru með hefðbundnu jarðefnaeldsneyti.
• Taka verður upp hvatakerfi með það í huga að vinnuvélar, stórir bílar, skip og öll önnur farartæki geti skipt yfir í hreinni orkugjafa og flýta þarf sérstaklega rafvæðingu hafna með sérstakri gjaldtöku á skemmtiferðaskip til að mæta þeim kostnaði. Fylgja þarf eftir reglugerð um bann við notkun svartolíu í landhelgi Íslands.
• Þá verður að flýta orkuskiptum í flugi. Setja þarf innanlandsflugi raunhæf tímamörk í orkuskiptum.

Vindorka

• Marka þarf stefnu hið fyrsta um nýtingu vindorku á landi og hafi í íslenskri lögsögu og setja þarf skýrar reglur um innheimtu auðlindagjalds af vindorkuvirkjunum sem renna á til samfélagsins alls. Skýrar reglur þurfa að gilda um vindorkuver t.d. um stærð þeirra, efni, lit og annað eftir því hver áhrif þeirra eru á umhverfið.
• Koma ætti í veg fyrir að erlendir aðilar fái að nýta vind til raforkuframleiðslu í hagnaðarskyni. Undantekningu er hægt að gera fyrir litlar vindmyllur sem fyrst og fremst eru ætlaðar til staðbundinna einkanota.
• Vindorka skal áfram heyra undir rammaáætlun. Framkvæmdir verða að lúta lögum og reglum um mat á umhverfisáhrifum. Aðlaga skal reglur um mat á umhverfisáhrifum að byggingu vindorkuvera.
• Leyfi til undirbúningsframkvæmda eða tilrauna vegna vindorkuvera skal ekki veita fyrr en skýrar reglur um uppbyggingu þeirra liggja fyrir. Útgefin leyfi verða að kveða á um ábyrgð á niðurrifi og förgun úrsérgenginna vindorkumannvirkja.
• Afleiðingar orkuöflunar með vindi þarf að rannsaka nánar á Íslandi og kynna fyrir almenningi áður en teknar eru óafturkræfar ákvarðanir. Gera skal ríka kröfu til þess að sýnt sé fram á hvort vindorkuver samræmist og falli að íslenskum aðstæðum, náttúru, lífríki, víðernum, samfélagi og orkuinnviðum.
• Vindorkuver á landi eiga aðeins heima á þegar röskuðum svæðum með tengingu við orkuinnviði sem fyrir eru í almannaeigu.