Search
Close this search box.

Orð og ábyrgð

Deildu 

Þegar laga­frum­varp hefur verið rætt í 135 klst telst það mál­þóf. Þótt fyrr hefði ver­ið. Á Alþingi, ólíkt mörgum þjóð­þing­um, hefur mál­þóf verið talið til gæða meðal þeirra sem eru í stjórn­ar­and­stöðu. Með því megi tefja eða hindra að mál nái fram til næstu umræðu og jafn­vel eyða því með öllu. Mál­þóf hafa allir flokkar stundað en sjaldan með árangri sem þæf­endur sætta sig við.

Í lögum um þing­sköp leyf­ist þing­mönnum að halda, eins oft og þeim sýnist, 5 mín­útna ræðu, eftir að hafa talað í 20 mín. í fyrsta sinn og 10 mín. í annað sinn. Það er allur gald­ur­inn; 50 ræður (!) ef svo verkast. Til að kæta þá sem fyrir mál­þóf­inu verða hefur ný leið verið reynd til að bæta um bet­ur. Svo­nefnd andsvör við ræðum hafa auðgað umræður á þingi. Þau eru í reynd ekki réttur þing­manns, heldur leyfð af for­seta. Til­gang­ur­inn er aug­ljós (og heitið lík­a): Fyrst og fremst sá að and­stæð­ingur getur spurt ræðu­mann eða gert athuga­semd við orð hans, fengið við­bragð, komið aftur í pontu og ítrekað eða spurt aftur og fengið ný við­brögð. Engar reglur eru um andsvör, aðrar en tíma­lengd og fjöldi and­svara við hverri ræðu. Fyrir hefur komið að sam­herji í stjórn­ar­liði spyrji sam­starfs­mann ein­hvers en það heyrir til und­an­tekn­inga. Sam­herji úr flokki ræðu­manns hefur örsjaldan nýtt sér and­svar enda í engu í sam­ræmi við þetta leyfi til and­svara. For­seti getur bannað slíkt og eru þess for­dæmi.

Mið­flokk­ur­inn hóf mál­þóf fyrir löngu og hefur sett allt þing­hald úr skorð­um. Ólíkt öllu öðru mál­þófi er hann einn að verki, ekki stjórn­ar­and­staða gegn stjórn­ar­lið­um, og hann fer með andsvör í öllum ræðum þannig að úr verður sam­ræða sömu fáu þing­mann­anna. Flokk­ur­inn og sam­herjar hans í mál­inu úr öðrum skoð­ana­hópum telja for­seta bera ábyrgð á mál­þóf­inu af því hann, eða a.m.k. 9 þing­menn, leggja ekki fyrir þing­sal til atkvæða að umræðum skuli hætt (71. grein þing­skapa). Heim­ild­inni hefur nær aldrei verið beitt vegna þess að ræðu­rétt­ur­inn hefur verið tal­inn ganga fyrir öllu og auð­velt fyrir þann sem fyrir slitum verður að barma sér sem fórn­ar­lamb rit­skoð­un­ar, jafn­vel ofbeld­is. Í stað þess er reynt að höfða til ábyrgðar máls­þæ­f­enda og leyfa þeim að eiga svið­ið, meðan stætt er.

Sömu and­stæð­ingar máls­ins, sem til umræðu er, láta eins og ábyrgð á mál­þófi sé for­seta af því „hann hafi dag­skrár­vald­ið“ og geti ekki aðeins stöðvað umræður heldur líka raðað málum á dag­skrá eins og honum einum sýn­ist. Góð stjórnun þings und­an­farna ára­tugi hefur falist í að ljúka umræðu sem hafin er og hafa hana eins sam­fellda og unnt er (jafn­vel með næt­ur­fund­um). Enn fremur með því að dag­skrá nokk­urra daga eða viku í einu er unnin með for­sætis­nefnd í sam­ræmi við þing­sköp en ekki ákveðin af for­seta ein­um, nema þegar allt þrýt­ur. Umræðum um til­tekið mál er jafnan aðeins frestað tíma­bundið (eins og for­seti gerði nú í lok maí) en þó lengur ef máls­hefj­andi, flokkur hans eða sam­starfs­flokkar ákveða það. Stundum er reynt að semja um lok mál­þófs, þegar sýnt er að helstu rök telj­ast komin fram. Oft­ast hætta menn þó mál­þófi af sjálfs­dáð­um. Af öllu þessu leiðir að höf­uð­á­byrgðin á málþófi og mis­notkun and­svara er Mið­flokks­ins eins enda vita menn þar gjörla hve langt þeir geta gengið án harðra við­bragða.

Um mál­þófið má almennt segja að það er and­stætt helstu við­miðum hefð­bund­ins (borg­ara­legs) lýð­ræð­is. Minni­hluti getur ekki talið sig eiga ótak­mark­aðan tafarétt við afgreiðslu í hvaða félagi eða hópi sem setur sér lýð­ræð­is­regl­ur. Vel má hugsa sér mál­skots­rétt minni­hluta, háðan ströngum regl­um, til allra sem hóp­ur­inn vinnur fyr­ir, en auk þess væru tak­mörk fyrir því eftir fyr­ir­ferð og yfir­gripi máls. Án meiri­hluta­valds er ekki hægt að ná árangri við stjórn­un, ef og þegar sam­staða næst ekki. Þess vegna eru hafðar upp reglur sem miða að því að meiri­hluti geti þjónað sam­fé­lag­inu með því að afgreiða mál eftir fag­legar og póli­tískar umræð­ur. Sann­girni meiri­hluta í garð minni­hluta felst meðal ann­ars í því að hann nái að koma sínum sjón­ar­miðum á fram­færi og jafn­vel móta afgreiðslu mála, allt eftir póli­tísku afli. Á móti reynir upp­lýstur og sann­gjarn minni­hluti að virða þau sann­indi að ávallt kemur að þeim tíma að rök með og á móti í máli eru ljós orð­in. Minni­hluti hefur jafna ábyrgð og meiri­hluti á því að mál fái þá afgreiðslu sem fram fæst að lok­um. Ábyrgð í umræðum felst í því nýta tíma í raun­veru­legar rök­ræður og frelsið í því að nýta það þar til ljós mynd af and­stæðum sjón­ar­mið­um, eða sam­stöðu, er til orð­in. Linnu­lausar end­ur­tekn­ingar og mála­leng­ingar eru and­stæðar borg­ara­legu lýð­ræði og því sið­ræna mati að bæði meiri- og minni­hluti geti haft rangt fyrir sér. Að end­ingu axla menn ábyrgð á mál­flutn­ingi eins og til er sáð og ljúka máls­með­ferð. Stað­reyndir skipta líka meg­in­máli í lýð­ræð­is­legri umræðu en þar líta menn oft ólíkum augum á silfrið.

Ég hef ávallt verið mót­fall­inn fund­ar­sköpum sem leyfa mál­þóf eins og hér um ræð­ir. Tel tvær leiðir færir til breyt­inga. Önnur er sú að heim­ila til­tek­inn ræðu­tíma í heild fyrir frum­vörp og þings­á­lykt­anir (ræðu­tími til ann­ars er þegar tak­mark­að­ur). Klukku­stunda­fjöld­ann hlýtur að vera hægt að festa í ljósi reynslu og með sam­þykki flokka á þingi. Hin leiðin er sú að gera rétt auk­ins meiri­hluta þings til að stöðva umræðu eins hvers­dags­legan og unnt er. Með ein­hverju móti tekst flestum öðrum þingum að koma í veg fyrir mál­þóf af því tagi sem við þekkjum leið­ustu dæmin um á Alþingi.

Vinstrihreyfingin – grænt framboð

Túngötu 14

101 Reykjavík

vg@vg.is

KT: 421298-2709

Þessi síða styðst við vafrakökur (cookies) til að bæta virkni síðunnar. Með því að vafra um síðuna samþykkir þú notkun þeirra.

Search